Mały słownik terminów masońskich
Uwaga wstępna: poniższy Mały Słownik Terminów Wolnomularskich jest przeznaczony głównie dla profanów (czyli osób, które nie należą do Bractwa), szukających informacji o świecie masonerii. W związku z powyższym, lista haseł jest krótka i ograniczona do spraw najważniejszych, a definicje nie wyczerpują niezwykle bogatego i wielopłaszczyznowego znaczenia opisywanych terminów. Takie ujęcie było świadomym wyborem, bowiem rolą niniejszej strony nie jest stworzenie pełnego leksykonu, a jedynie uchylenie drzwi do pełnego bogactwa świata terminologii masońskiej.
Loża masońska - pojęcie to odnosi się do samego zgromadzenia wolnomularzy (któremu przewodniczy Czcigodny Mistrz w asyście Dozorców i Oficerów Loży), ale także do miejsca spotkań (to jest pracy). Sama Loża jest echem Świątyni Jerozolimskiej, a zrozumienie jej symboliki i stałe zgłębianie jej znaczenia stanowi jedno z podstawowych zadań masona. Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie poświęconej definicji loży masońskiej.
Obediencja (posłuszeństwo) - określa sposób organizacji odłamu wolnomularskiego. Pojęcie obediencji wiąże się nadawaniem tzw. patentów lożowych i z historycznymi podziałami w łonie ruchu wolnomularskiego. Z braku lepszej analogii, o obediencjach możemy myśleć jak o odłamach chrześcijaństwa takich jak prawosławie, katolicyzm, anglikanizm czy luteranizm. Wszystkie one należą do jednej rodziny (chrześcijaństwo), ale pomiędzy nimi występują różnego typu różnice. Należy jednak podkreślić, że jest to jedynie daleko idące uproszczenie, tym bardziej że masoneria nie jest (i nigdy nie była) ruchem religijnym.
Największe obediencje wolnomularskie funkcjonujące w Polsce to Wielki Wschód Polski (wolnomularstwo liberalne, adogmatyczne i racjonalistyczne), Wielka Loża Narodowa Polski (wolnomularstwo regularne, konserwatywne), oraz Międzynarodowy Zakon Droit l'Humain. W Polsce działają także loże związane z Wielkim Wschodem Francji, Wielką Żeńską Lożą Francji oraz (od niedawna) trójkąt masoński Memphis-Misraim.
-
Najważniejsze obediencje działające w Polsce:
- Wielki Wschód Polski - stowarzyszenie wolnomularskie nurtu liberalnego (niedogmatycznego) działające w Polsce. Przyjmuje zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Jedna z trzech największych polskich obediencji masońskich. Należy do najbardziej racjonalistycznego nurtu masonerii.
- Wielki Wschód Francji - największa organizacja masońska we Francji, założona w 1773 roku pod przewodnictwem Filipa Burbona, księcia Orleanu. Należy do odłamu liberalnego i adogmatycznego. Utrzymuje bliskie i przyjazne stosunki z Wielkim Wschodem Polski. W Polsce posiada kilka lóż, min. krakowską Gabriel Narutowicz i poznańską: Ignacy Paderewski.
- Wielka Loża Narodowa Polski - stowarzyszenie wolnomularskie nurtu regularnego (dogmatycznego, "angielskiego") działające w Polsce. Inicjuje wyłącznie mężczyzn. WLNP nie uznaje i nie utrzymuje oficjalnych stosunków zarówno z masonerią liberalną (ze względu na odrzucenie wymogu wiary w Boga jako Wielkiego Architekta), jak i mieszaną (także ze względu na przyjmowanie kobiet)
- Zakon Mieszany Droit l'Humain - organizacja masońska, będąca filią organizacji francuskiej. Należy do nurtu liberalnego. Przyjmuje zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Nie jest uznawana przez masonów regularnych, lecz utrzymuje przyjazne stosunki z Wielkim Wschodem Polski. Inaczej jednak niż WWP, "Le Droit Humain" ("Prawo człowieka") przyjmuje wśród swoich zasad wiarę w Wielkiego Architekta (traktowaną jednak dość liberalnie). Do swych celów zalicza postęp wiedzy na poziomie jednostki i społeczeństwa, zjednoczenie mężczyzn i kobiet wokół idei humanistycznej duchowości.
- Wielka Żeńska Loża Francji - francuska, liberalna organizacja masońska działająca w Polsce. Związane są z nią dwie loże kobiece: Loża Prometea i Loża Gaja Aeterna.
- Zakon Memphis-Misraim - organizacja masońska nurtu ezoterycznego. Pozostaje w przyjaznych stosunkach z Wielkim Wschodem Polski. Obecna w Polsce od niedawna, na razie w postaci jednego trójkąta (czyli zalążka loży).
Ryt (obrządek) - słowo to określa formalny rytuał, według którego pracują loże masońskie (co wiąże się także z hierarchią stopni wtajemniczenia wolnomularskiego - zwłaszcza w odniesieniu do stopni wyższych). W łonie wolnomularstwa istnieje wiele różnych rytów (często nawiązujących do określonych tradycji wyjaśniających pochodzenie masonerii). Największe znaczenie mają: Ryt Szkocki Dawny i Uznany, Ryt Szkocki Rektyfikowany, Ryt York, Ryt Memphis-Misraim oraz Ryt Francuski. Każda loża przyjmuje określony ryt za obowiązujący podczas jej prac, nie jest to jednak związane z konkretną obediencją. Przykładowo, w łonie Wielkiego Wschodu Polski pracują loże w trzech wymienionych rytach: francuskim i obu szkockich.
W naszym serwisie mamy też osobną stronę poświęconą rytom masońskim.
Wielka Loża - tradycyjna nazwa obediencji, zwłaszcza związanych z nurtami konserwatywnymi. Wielkie Loże były tworzone jako związki największych lóż krajowych. Nie zawsze określenie Wielka musi występować w nazwie - przykładem jest Wielki Wschód Polski.
Wolnomularstwo (inaczej: masoneria) - trudno podać jedną, ścisłą definicję. Jest nurtem filozoficznym, bazującym na idei samodoskonalenia jednostki dla dobra i w celu pomocy ludzkości jako takiej. Z punktu widzenia formalnego w Polsce wolnomularstwo funkcjonuje najczęściej na zasadach stowarzyszenia (tak działa m.in. Wielki Wschód Polski). Masoneria nie jest ruchem jednorodnym i ściśle zhierarchizowanym (jak np. kościół rzymskokatolicki, uznający prymat jednego papieża) - istnieją różne odłamy wolnomularstwa (tzw. obediencje), wyznające różne zasady i powołujące się na różne systemy etyczne i filozoficzne. Najbardziej znany podział obejmuje grupę wolnomularstwa regularnego i nieregularnego. Wolnomularstwo tzw. regularne jest związane z Wielką Lożą Anglii, która w XVIII wieku uznała się za posiadającą wyłączne prawo do udzielania patentów innym lożom.
Zachęcamy do zapoznania się ze szkicem na temat historii masonerii i masonerii w Polsce.
Regularność i nieregularność wolnomularstwa - pojęcia związane z podziałami ruchu masońskiego w XVII wieku. Wielka Zjednoczona Loża Anglii uznała się za głównego dziedzica tradycji wolnomularskich. W konsekwencji, ustalane przez nią zasady miały być jedyną obowiązującą normą dla świata masońskiego. Sztywne i autorytarne zasady narzucane przez UGLE doprowadziły do nieporozumień z tymi wolnomularzami, którzy zajmowali bardziej liberalne stanowisko. W konsekwencji, doprowadziło to to rozłamu, trwającego do dziś dnia.
- Wolnomularstwo regularne - odłam wolnomularstwa związany z Wielką Lożą Anglii i akceptujący jej zwierzchność oraz wyłączne prawo do nadawania patentów wolnomularskich. Jest to najbardziej tradycjonalistyczny i konserwatywny nurt masonerii. Wolnomularze regularni wymagają od członków wiary w Wielkiego Architekta. Kobiety nie są inicjowane (nie mogą należeć do wolnomularstwa).
- Wolnomularstwo liberalne (nieregularne) - odłam wolnomularstwa związany głównie z masonerią nawiązującą do tradycji francuskiego oświecenia. Głównymi zasadami jest szacunek dla innego człowieka, tolerancja i wiara w braterstwo łączące wszystkich ludzi, niezależnie od rasy, wyznania i poglądów.
Trójkąt wolnomularski - swoisty zaczątek loży. Trójkąty są formą przejściową, podobną w swojej istocie do "spółki w organizacji". Zadaniem trójkąta jest przekszatałcenie się w lożę. Przykładem jest Trójkąt Heweliusz (wł. Jan i Elżbieta Heweliusz) w Gdańsku, powstały w 2013 roku.
Wielki Architekt Wszechświata - symbol, podkreślający, że wolnomularze uważają, że świat nie jest przypadkowym skupiskiem materii, którym rządzi chaos. Pojmowanie znaczenia tego symbolu (siły sprawczej, Absolutu) jest różne w różnych odmianach masonerii. Wolnomularstwo konserwatywne wymaga od masonów wiary w istnienie Wielkiego Architekta, a wiele lóż identyfikuje go wprost z Bogiem chrześcijańskim. Wolnomularstwo romańskie jest bliższe podejściu adogmatycznemu lub agnostycznemu. W większości obediencji liberalnych Wielki Architekt może być uznawany za ogólną Zasadę Świata, Porządek lub Siłę Sprawczą - bez jej nazywania lub przypisywania do konkretnej religii. Racjonalistyczne loże dopuszczają również inicjację ateistów (nie wymagają od kandydatów wiary w istnienie Wielkiego Architekta).
Zainteresowanych zapraszamy na stronę z szerszą dyskusją zagadnienia Wielki Architekt Wszechświata.
Masoneria błękitna - powszechna nazwa pierwszych trzech stopni masońskich, wywodzących się z historii i wspólnych dla wszystkich rytów masońskich. Stopnie te to: uczeń, czeladnik i mistrz. Loże masonerii błękitnej określa się często mianem loży świętojańskich.
Wschód (Orient) - symboliczny kierunek, z którego dociera do loży i do ziemi całe światło. Oznacza także ścianę loży położoną we wschodniej części pomieszczenia (przy czym czasami ma to jedynie wymiar symboliczny), gdzie zapala się światła symbolizujące wschodzące słońce. Jest to nawiązanie do starych antycznych pojęć, według których wszelka wiedza i mądrość (Światło) przychodzi ze wschodu (Lux ex oriente). Wschodem nazywana jest też ta część loży, w której przebywa Czcigodny i dostojnicy lożowi (honorowi czcigodni, sekretarz, mówca).
Sztuka Królewska (ars regia) - to określenie trzech dziedzin wymagających wiedzy: Alchemii, Architektury, Wolnomularstwa. Historycznie, jeszcze w antyku, określenie to dotyczyło właściwie jedynie alchemii, jako nauki tajemnej. Później, w średniowieczu, terminem Ars Regia określano także architekturę - połączenie geometrii, matematyki i sztuki inżynieryjnej (często także przepojone mistycyzmem i teologią). W czasach nowożytnych (w XVIII w.) określenie Sztuka królewska zostało przypisane wolnomularstwu. Uważano, że masoneria dlatego jest "królewską", ponieważ wykonywał ją Salomon i Hiram oraz dlatego, że wymaga ona oświecenia. W samej masonerii określenie to wykorzystuje się także dla pracy rytualnej, a także sposobu życia zgodnego z zasadami wolnomularstwa.
masoneria operatywna - termin ten odnosi się do czasów pierwotnego wolnomularstwa, kiedy jeszcze loże były formą organizacji cechowej kamieniarzy (murarzy). Operatywność oznacza tu prace wykonywane fizycznie (obróbka kamienia, projektowanie i wykonawstwo budynku itp). W dzisiejszych czasach termin ten stosuje się czasem dla nieco żartobliwego określenia prac wykonywanych na potrzeby loży (remont, dekoracja ścian itp.).
masoneria spekultatywna - inaczej: wolnomularstwo filozoficzne. Określenie to odnosi się do obecnego (nowożytnego) charakteru masonerii. Oznacza ono symboliczny charakter pracy - każdy wolnomularz jest kamieniem, który stopniowo, drogą samorozwoju, przekształca się w jednostkę szlachetną i potrzebna społeczeństwu, działającą dla jego dobra.